Δημιουργία συστημάτων οικογένειας και κοινωνίας

Το χάος ορίζεται ως μία κατάσταση αταξίας και απροβλεψιμότητας όπου η αταξία δεν προέρχεται από τυχαία γεγονότα του περιβάλλοντος. Η εξίσωση του χάους καθορίζεται αιτιακά και δεν περιέχει κανένα στοιχείο τυχαιότητας. Όμως, παρόλο που γνωρίζουμε όλες τις προηγούμενες καταστάσεις των συστημάτων και τους αιτιακούς κανόνες τους, δεν μπορούμε να προβλέψουμε τις μελλοντικές καταστάσεις τους.

Τα χαοτικά συστήματα είναι μη γραμμικά, που σημαίνει ότι το αποτέλεσμά είναι απρόβλεπτο και μπορεί να διαφοροποιηθεί αλλόκοτα.

Μία άλλη ιδιότητα του χάους είναι η ευαισθησία στην αρχική συνθήκη, η οποία είναι γνωστή και ως φαινόμενο της πεταλούδας. Το φαινόμενο περιγράφεται από τον μετεωρολόγο Έντουαρτ Λόρενς ως εξής: το χτύπημα των φτερών μιας πεταλούδας που πετάει πάνω από τον Αμαζόνιο μπορεί να οδηγήσει σε τυφώνα στην άλλη άκρη του κόσμου.

Για να δημιουργηθούν σχηματισμοί ανάδυσης, το σύστημα δε θα πρέπει να είναι ούτε πολύ σταθερό αλλά ούτε και τελείως χαοτικό. Η ευνοϊκότερη κατάσταση είναι ούτε πολύ μακριά από την ισορροπία, έτσι ώστε οι οργανώσεις να μπορούν να πραγματοποιηθούν, αλλά ούτε και πολύ κοντά στην ισορροπία, όπου η διαφοροποίηση και η δραστηριοποίηση, εκλείπουν. Αυτή είναι η περιοχή του αυτοοργανωμένου κρίσιμου σημείου, η οποία ονομάζεται χείλος του χάους και αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους νόμους των πολύπλοκων συστημάτων. Η μεταφορά της σωρού από άμμο είναι ένα παράδειγμα αυτοοργανωμένου κρίσιμου σημείου. Όταν σε μία σωρό από άμμο προστεθεί με κάποιον τρόπο, περισσότερη άμμος, φτάνει ένα σημείο που η σωρός ξαφνικά καταρρέει. Θεωρούμε, ότι η σωρός της άμμου αυτοοργανώνεται γιατί φτάνει στην κρίσιμη κατάσταση χωρίς την επίδραση κάποιου εξωτερικού παράγοντα.

Φυσική επιλογή και προσαρμογή

Όταν ένα σύστημα βρίσκεται στο χείλος του χάους υπάρχουν πολλοί σχηματισμοί από τις διακυμάνσεις, διακλαδώσεις και τις αυτοοργανώσεις. Όμως δεν μπορούν να επιβιώσουν όλοι. Έτσι, δημιουργείται μία διαδικασία επιλογής από το περιβάλλον και μία διαδικασία προσαρμογής των συστημάτων στο περιβάλλον. Οι μοντέρνες εξελικτικές θεωρίες συστημάτων προκειμένου να εξηγήσουν το φαινόμενο της ανάδυσης επέκτειναν τη θεωρία του Δαρβίνου. Έτσι λοιπόν αναφέρουν ότι υπάρχουν δύο βασικές αρχές σχετικά με τους μηχανισμούς αυτών των θεωριών.

Η πρώτη αρχή είναι η αρχή της αυθόρμητης-αυτοοργανώμενης διαφοροποίησης.

Όσο περισσότερες μορφές ανάδυσης ένα σύστημα δημιουργεί, τόσο πιο πολλές μορφές ανάδυσης θα προσαρμοστούν στο περιβάλλον και έτσι πιο πολλές πιθανότητες ανάπτυξης ενός συστήματος θα υπάρξουν. Ένα κλασικό παράδειγμα είναι ο κίνδυνος της μονοκαλλιέργειας με ένα μόνο είδος φυτού όπου είναι πολύ εύκολο να κολλήσει μερικά είδη ασθενειών ή παρασίτων και να καταστρέψει συνεπώς όλες τις συγκομιδές. Είναι εύκολο να προσαρμοστεί στο περιβάλλον, από την άλλη μεριά, εάν υπάρχει μια μικτή καλλιέργεια.

Η δεύτερη αρχή, είναι η αρχή της επιλεκτικής διατήρησης των συστημάτων, ή αλλιώς η αρχή της επιβίωσης του ισχυρότερου ή της εξάλλειψης του αδύναμου.

Επειδή όλοι οι σχηματισμοί ανάδυσης δεν έχουν τον ίδιο βαθμό προσαρμοστικότητας, το περιβάλλον επιλέγει εκείνους που έχουν τη μεγαλύτερη πιθανότητα προσαρμοστικότητας – επιβίωσης. Η ανάπτυξη της ανάδυσης των πολύπλοκων συστημάτων χρειάζεται ένα μηχανισμό που θα διατηρεί και θα πολλαπλασιάζει τις ιδιότητες της ανάδυσης. Αυτός ο μηχανισμός είναι η κληρονομικότητα στα είδη, η αντιγραφή στα γιγάντια μόρια ζωής, «μνήμες» ή πολιτιστικά γονίδια στα κοινωνικά συστήματα. Οι γλώσσες, τα βιβλία, η εκπαίδευση, οι πολιτιστικές παραδόσεις, τα επιστημονικά πρότυπα και ούτω καθεξής, όλα παίζουν έναν ρόλο του μηχανισμού κληρονομικότητας για να προτρέψουν τους ανθρώπους να επαναλάβουν αυτές τις ιδιότητες – σχηματισμούς.

Η ανάδυση από τη διαδικασία διαμόρφωσης και εκμάθησης

Ένα πολύπλοκο προσαρμοστικό σύστημα μπορεί να γίνει κατανοητό ως ένα αυτο-οργανωμένο σύστημα που αποτελείται από παράγοντες και έχει λειτουργίες διαμόρφωσης και εκμάθησης, και μπορεί να προσαρμοστεί στο περιβάλλον έξω από το σύστημα. Αυτό το σύστημα παράγει αναδυόμενες ιδιότητες, οι οποίες μπορούν να εξελιχθούν αυτόνομα. Η φυσική επιλογή ωθεί τα πολύπλοκα συστήματα στo χείλος του χάους και επιλέγει το καταλληλότερο. Αλλά δεν όλες οι συμπεριφορές και ενέργειες των επιλεγμένων συστημάτων καταλληλότερες. Καθώς το περιβάλλον του συστήματος αλλάζει στο χρόνο, μερικές από τις συμπεριφορές των συστημάτων γίνονται ακατάλληλες στα περιβάλλοντά τους.

Η άμεση λύση σε αυτό το πρόβλημα είναι να αφήσουμε το περιβάλλον να αποφασίσει ποιες συμπεριφορές είναι καταλληλότερες και ποιες δεν είναι, και να εξαλείψει τα ακατάλληλα μαζί με τους μεταφορείς τους. Αλλά θα χρειαστεί πολύ χρόνο για να υποβληθεί στην εξελικτική διαδικασία. Σε αυτό το πλαίσιο, μερικά από τα πολύπλοκα συστήματα θα αναπτύξουν ένα λειτουργικό πρότυπο για να αποκτήσουν πληροφορίες από τα περιβάλλοντά τους και να οργανώσουν ένα εσωτερικό πρότυπο ή σχήμα, κατόπιν να τα χρησιμοποιήσουν για να κατευθύνουν τις ενέργειές τους και να πάρουν τις πληροφορίες για τα αποτελέσματα αυτών, και τελικά να δοκιμάσουν και να αναθεωρήσουν τα πρότυπα και τα σχήματα σύμφωνα με τις ανατροφοδοτήσεις (feedback). Κατόπιν, αυτά τα σχήματα ή πρότυπα μπορούν να χρησιμοποιηθούν με τη σειρά τους για να κρίνουν την καταλληλότητα και την προσαρμοστικότητα των πιθανών ενεργειών. Κατά συνέπεια, αυτά τα πρότυπα ή σχήματα γίνονται «αναπληρωματικός επιλογέας» του περιβάλλοντος.

Εφαρμογές στην έρευνα της οργανωτικής δυναμικής

Η έρευνα της ανάδυσης στην οργάνωση είναι βεβαίως ένα σημαντικό ζήτημα στον τομέα της διαχείρισης, και η έρευνα της μακρο-δυναμικής, γενικά, θα δώσει σε αυτές τις έρευνες μερικούς υποθετικούς κανόνες μεθοδολογίας:

Κατ’ αρχάς, άφθονες αναδύσεις θα εμφανιστούν μέσα και ανάμεσα στις οργανώσεις σε μια ορισμένη κατάσταση, μεταξύ των οποίων πολλές ασυνήθιστες οργανωτικές αναδύσεις, όπως η εμφάνιση οικογενειών, χωριά, κοινότητες, bazaars, οικονομία χρημάτων, υπεραγορές, δήμοι και πόλεις οι οποίες παρέχουν στους ανθρώπους τεράστια δημιουργική δύναμη. Όταν εμφανιστούν για πρώτη φορά, εμφανίζονται αυθόρμητα χωρίς προγραμματισμό. Αντιστρόφως, μερικές οργανώσεις, που είχαν αποφασιστεί από τον άνθρωπο λεπτομερώς, κατέληξαν να καταρρεύσουν. Επομένως, το πώς να διαπραγματευτούμε τις αναδυόμενες οργανώσεις και τις αναδύσεις στις οργανώσεις, ειδικά τις ασυνήθιστες, είναι ένα σημαντικό ζήτημα στην οργανωτική δυναμική.

Μπορούμε να τις χειριστούμε και να τις ελέγξουμε σα να είμαστε αναπληρωματικός επιλογέας. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την κοινωνική δύναμη για να ωθήσουμε τις σχετικές οργανώσεις στο χείλος του χάους σε συγκεκριμένες διαστάσεις, προκειμένου να αποκτηθούν άφθονες αναδύσεις. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό στο στάδιο των κοινωνικών μετασχηματισμών.

Στη δεκαετία του ’80, η κινεζική κυβέρνηση ώθησε τις οικονομικές μονάδες στην επαρχία και τις πόλεις στο χείλος του χάους, κατά συνέπεια εμφανίστηκαν πολλά οικονομικά σχέδια της οικονομίας της αγοράς, που προκάλεσαν αύξηση στο ακαθάριστο εθνικό προϊόν της Κίνας. Όμως, δεν ταιριάζουν όλα τα αναδυόμενα σχέδια των οργανώσεων στις περιστάσεις του περιβάλλοντος. Παραδείγματος χάριν, τα αποκαλούμενα «αλυσιδωτά χρέη», «οικονομικό αδίκημα», και ούτω καθεξής, πρέπει να εξαλειφθούν αν και είναι επίσης αναδυόμενα θέματα από τη σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς. Σύμφωνα με τη δυναμική της ανάδυσης, όταν εμφανίζονται νέες οικονομικές ή κοινωνικές οργανώσεις από τα προϋπάρχοντα συστατικά των πολύπλοκων συστημάτων, θα υποβληθούν σε μια διαδικασία προσαρμογής και εκμάθησης.

Εάν οι αναδυόμενες οργανώσεις είναι επιθυμητές, οφείλουμε να προσφέρουμε σε αυτές κατάλληλες μακρο συνθήκες. Καταλήγοντας, θα λέγαμε πως δε πρέπει να φοβόμαστε την αναταραχή σε μερικές διαστάσεις και πως θα πρέπει να αφήνουμε τις αυτο-οργανώσεις που υποβάλλονται από τους ανθρώπους, στους ανθρώπους και για τους ανθρώπους.

Συμπέρασμα

Η σύγχρονη επιστήμη των πολύπλοκων συστημάτων ανακαλύπτει πάλι την έννοια της ανάδυσης στον τομέα της φιλοσοφίας, και την θεωρεί ως κύριο θέμα της, προικίζοντάς την με νέα εισαγωγή και ευρύτερη εφαρμογή. Επιστρέφουμε στη δυναμική προσέγγιση για να τη μελετήσουμε και να την καταλάβουμε.

Χρησιμοποιούμε έξι αρχές για την αναδυόμενη δυναμική:

• ανάδυση μέσω της σφαιρικής συνοχής από την τοπική αλληλεπίδραση μεταξύ των συστατικών
• ανάδυση μέσω της διακύμανσης και της διακλάδωσης
• πολύπλοκα αναδυόμενα σχέδια από την επανάληψη και την περικλείουσα συνάθροιση της απλότητας
• ανάδυση στην άκρη του χάους
• αυθόρμητη και αυτο-οργανωμένη παραλλαγή και επιλεκτική διατήρηση
• προσαρμογή στο περιβάλλον μέσω της εσωτερικής διαμόρφωσης και της εκμάθησης

Η έρευνα θα είναι μερική και ελλιπής στην κατανόηση της ανάδυσης εάν η προσαρμοστικότητα των συστημάτων και η επιλογή από το περιβάλλον δεν λαμβάνονται υπόψη. Η εφαρμογή της δυναμικής της ανάδυσης στην οργάνωση και τη διαχείριση δίνει έμφαση στην αυτονομία των μεμονωμένων φορέων στην αυτο-οργάνωση της κοινωνίας όπως επίσης και στις μακρο συνθήκες και τους μακρο κανονισμούς των αναδύσεων αυτών των οργανώσεων. Οι οργανωτικές αναδύσεις και οι αναδυόμενες οργανώσεις δεν είναι ούτε απολύτως προβλέψιμες και ελεγχόμενες, ούτε απολύτως απρόβλεπτες ή ανεξέλεγκτες. Συμβαίνουν μεταξύ των δύο άκρων.